Samanyolu'nun derinliklerinde “mükemmel” bir küre: Teleios’un gizemi
Samanyolu’nun derinliklerinde keşfedilen ve bir süpernova kalıntısı olarak tanımlanan Teleios, yüzde 95,4’lük simetri oranıyla bilinen en düzgün yapılardan biri. Peki, bu şeklin arkasında ne var?
Evrenimiz yuvarlak cisimlerle dolu: gezegenler, yıldızlar, uydular… Hepsi doğaları gereği küresel bir yapıya sahip. Ancak gökbilimciler, Samanyolu Galaksisinin derinliklerinde alışılmadık derecede kusursuz bir küre tespit etti. Ne bir gezegen, ne bir yıldız, ne de bir uydu olan bu göksel obje, şekliyle bilim dünyasını büyüledi.
Adı mükemmelliğinden geliyor
Avustralya’daki Western Sydney Üniversitesi’nden astrofizikçi Miroslav Filipovic ve ekibi tarafından keşfedilen bu gizemli küre, büyük ihtimalle bir süpernova kalıntısı (SNR) — yani dev bir yıldızın patlaması sonucu oluşan ve şok dalgalarıyla genişleyen gaz ve toz kabuğu. Süpernova kalıntıları uzayda nadir görülmese de, bu örnek oldukça sıra dışı. Çünkü şekli neredeyse mükemmel bir küre.
Bu eşsiz geometri nedeniyle Filipovic ve ekibi kalıntıya Yunanca’da “mükemmel” anlamına gelen Teleios adını verdi. Resmi olarak G305.4–2.2 olarak tanımlanan Teleios, aslında tamamen tesadüfen keşfedildi. Filipovic, Güney Yarımküre gökyüzünü tarayan ASKAP (Australian Square Kilometre Array Pathfinder) adlı radyo teleskobunun yeni görüntülerini incelerken dikkatini çeken olağanüstü dairesel şekli fark etti ve daha derinlemesine araştırmaya başladı.
Bir sanat eseri kadar simetrik
ASKAP ve Murchison Widefield Array verilerini kullanan araştırmacılar, Teleios’un iki olası boyut ve uzaklık senaryosunu değerlendirdi. Buna göre kalıntı, Dünya’dan yaklaşık 7.175 ışık yılı uzaklıkta ise çapı yaklaşık 46 ışık yılı; eğer uzaklığı 25.114 ışık yılı ise çapı tam 157 ışık yılı olabilir. Hangi senaryo geçerli olursa olsun, bu derece simetrik bir yapının oluşması büyük bir istisna.
Teleios’un dairesellik oranı yüzde 95,4 olarak ölçüldü. Bu da onu bilinen en simetrik süpernova kalıntılarından biri yapıyor. Oysa ideal teorik modeller her ne kadar SNR’lerin dairesel olmasını öngörse de, gerçekte bu yapılar genellikle düzensizdir. Bunun sebebi, patlamanın asimetrik gerçekleşmesi ya da kalıntının yayılırken çevresindeki gaz ve tozla etkileşime girmesidir. Ancak Teleios’ta bu tür bozulmalara dair hiçbir iz bulunmuyor.
Neden bu kadar kusursuz?
Bu kadar kusursuz bir şeklin arkasında, bulunduğu konumun etkili olduğu düşünülüyor. Teleios, Samanyolu düzleminin 2,2 derece altında yer alıyor. Bu bölge, yıldızlararası gaz ve toz açısından oldukça seyrek. Dolayısıyla kalıntı, çevresel etkileşim olmadan serbestçe genişlemiş olmalı.
Ancak Teleios’un tek sıra dışı özelliği şekli değil. Gözlemlenen bu süpernova kalıntısı, yalnızca radyo dalga boylarında tespit edilebildi. Zayıf da olsa bazı hidrojen-alfa emisyonları da saptanmış olsa da, tipik süpernova kalıntıları gibi optik, kızılötesi veya X-ışını gibi diğer frekanslarda hiçbir belirti yok. Bu da bilim insanlarının kafasını karıştırıyor.
Filipovic’e göre bu durumun iki olası açıklaması var: Ya Teleios’un sıcaklığı bu diğer dalga boylarında ışıma yapmaya yetecek kadar yüksek değil, ya da kalıntı o kadar yaşlı ki optik emisyonları çoktan solmuş, geriye yalnızca radyo sinyalleri kalmış.
Mevcut veriler ışığında, Teleios’un muhtemelen bir Tip Ia süpernova sonucu oluştuğu düşünülüyor. Bu tür süpernovalar, bir beyaz cüce yıldızın eşinden madde çekerek kritik kütleye ulaşmasıyla meydana gelir. Ancak diğer olası senaryo ise, bir Tip Iax süpernova olabilir — bu tür patlamalarda yıldız tamamen yok olmaz, geriye bir “zombi yıldız” kalır. Fakat Teleios’un gözlemsel verileri bu modellerin hiçbirine tam olarak uymuyor.
donanimhaber
Normal
